من همیشه وقتی به دنیای رایحه و عطر فکر می‌کنم، جذب پیچیدگی‌های علمی و روان‌شناختی آن می‌شوم. عطرها و بوها نه‌تنها بر احساسات ما تأثیر می‌گذارند، بلکه با توجه به تغییرات فرهنگی، اجتماعی و حتی فنی، مدام در حال دگرگونی‌اند. وقتی بررسی بازار جهانی عطر را آغاز کردم، به این نتیجه رسیدم که سرعت تحولات اخیر در این صنعت، نشانه‌ای از دگرگونی‌های عمیق در نیاز و سلیقه مصرف‌کنندگان است.
می‌خواهم در این مقاله به این پرسش بنیادین بپردازم که رایحه ها در سال های آینده چگونه خواهند بود و چه عواملی مسیر ترند شدن آن‌ها را شکل می‌دهند. هدفم این است که از منظر علمی و تخصصی، با نگاهی عمیق و دانشگاهی، به این پدیده بنگرم و الگوها، مواد اولیه و ترکیبات شیمیایی مؤثر بر رایحه‌های آینده را بررسی کنم.
تحلیل تغییرات اخیر در بازار عطر و رایحه‌ها
من وقتی روندهای آماری دهه اخیر را مشاهده می‌کنم، می‌بینم که در سال ۲۰۱۵، ارزش بازار جهانی عطر حدود ۲۹ میلیارد دلار بود و در سال ۲۰۲۰، این رقم به حدود ۴۰ میلیارد دلار رسید. پیش‌بینی شده که تا سال ۲۰۳۰، رشد سالانه‌ای حدود ۴ تا ۵ درصد در صنعت عطر رخ دهد. این ارقام نشان می‌دهد که جذابیت بازار روزبه‌روز افزایش می‌یابد و سلیقه مصرف‌کنندگان هم تنوع بیشتری پیدا می‌کند. یکی از نکات مهم این رشد، علاقه افراد به عطرهای سفارشی و مبتنی بر تجربه شخصی است. در سال‌های اخیر، شاهد پیدایش شرکت‌های کوچکی بوده‌ام که عطرهای دست‌ساز و کاملاً شخصی‌سازی‌شده را ارائه می‌دهند و مخاطبان خاص خود را جذب می‌کنند.
در کنار این تحولات، تغییرات مواد اولیه و رویکردهای تولید نیز جلب توجه می‌کند. تا اوایل قرن بیستم، بسیاری از عطرهای مشهور با تکیه بر ترکیبات طبیعی مانند اسانس زعفران، مشک حیوانی یا رزین درختان ساخته می‌شدند. با پیشرفت شیمی آلی و سنتز ترکیبات آروماتیک جدید، رایحه‌های شبیه به مواد طبیعی اما با ویژگی‌های متمایز در حجم انبوه تولید شدند.
گاهی این مواد سنتزی، ماندگاری و پخش‌بوی بالاتری دارند و از نظر اقتصادی هم مقرون‌به‌صرفه‌ترند. در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰، آمار نشان می‌دهد که حجم استفاده از مواد سنتزی تا ۳۵ درصد رشد داشته است. اما با بالا رفتن علاقه به محیط‌زیست و محصولات ارگانیک، اکنون جریان مخالفی هم شکل گرفته که دوباره به ترکیبات طبیعی اهمیت می‌دهد. برآورد کرده‌ام که تا سال ۲۰۲۵، حدود ۴۰ درصد شرکت‌های عطرسازی به برچسب‌های سبز و ارگانیک تمایل خواهند داشت، چون مصرف‌کنندگانشان می‌خواهند مطمئن باشند محصولاتی پایدار و دوست‌دار طبیعت را مصرف می‌کنند.
بررسی عوامل فرهنگی مؤثر بر انتخاب رایحه‌ها در آینده
وقتی به تاریخ عطر نگاه می‌کنم، نقش فرهنگ در گسترش آن غیرقابل چشم‌پوشی است. ساختار ذهنی و فرهنگی جوامع در بازه‌های زمانی مختلف، مجموعه‌ای از رایحه‌ها را ارزشمند می‌داند و آن را به سطح ترند می‌رساند. در دهه‌های گذشته، عطرهای گلی و شیرین در جوامع خاورمیانه‌ای و شرقی استقبال بالایی داشتند، درحالی‌که بازار اروپا و آمریکا به عطرهای چوبی و تلخ‌تر گرایش بیشتری نشان می‌داد. اما حالا جریان اطلاعات و جهان‌گرایی، این مرزها را مخدوش کرده است. من پژوهشی را دیدم که در سال ۲۰۱۹ انجام شد و نشان داد نزدیک به ۶۰ درصد مردم در کشورهای آسیایی از عطرهای خنک و مرکباتی استفاده می‌کنند، در حالی که ۴۰ درصد همچنان به رایحه‌های گرم و گلی گرایش دارند.
در سال‌های آینده، با توجه به نفوذ شبکه‌های اجتماعی و فرهنگ مصرف فردگرایانه، به‌نظرم شاهد تنوع‌طلبی بیشتری خواهیم بود. جوانان شهرنشین با درآمد متوسط به بالا که تا سال ۲۰۲۵ بخش عمده‌ای از بازار عطر را تشکیل می‌دهند، از لحاظ فرهنگی به‌دنبال هویت‌های جدید و متفاوت‌اند. این مسئله به ظهور ترکیب‌های خلاقانه‌ای مانند رایحه‌های تلفیقی گلی‌ـ‌ادویه‌ای یا آبی‌ـ‌چوبی منجر می‌شود. همچنین هجوم به سمت محصولات سنتی در کنار گرایش به مدرنیته، فضایی دوگانه پدید می‌آورد که می‌تواند بازار را به‌سمت عطرهای ارگانیک با رگه‌هایی از مواد سنتزی هدایت کند.
تأثیر تغییرات اجتماعی بر ترندهای رایحه
تحولات اجتماعی در دهه گذشته، نشانه‌هایی از اولویت‌های جدید مردم را آشکار کرده است. پدیده‌هایی مانند شلوغی شهرها، آلودگی هوا و بالا رفتن استرس سبب شده که گرایش به رایحه‌های آرام‌بخش و ضداضطراب افزایش یابد. گزارش‌ها می‌گویند که در بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲، جست‌وجوی آنلاین کلماتی نظیر «عطر آرامش‌بخش» یا «essential oil for stress» در موتورهای جست‌وجو بیش از ۷۰ درصد رشد داشته است. این استقبال باعث شده شرکت‌های عطرسازی به فرمول‌های حاوی ترکیبات آرام‌بخش، مانند لینالول (C10H18O) یا لینالیل استات (C12H20O2) فکر کنند؛ این مواد معمولاً در اسانس گل محمدی، ترنج یا حتی ریحان یافت می‌شوند و به شکل چشمگیری از نظر بالینی موجب کاهش تنش روانی می‌گردند.
از سوی دیگر، تغییر سبک زندگی و افزایش فعالیت‌های ورزشی هم بر بازار عطر اثرگذار است. افراد به‌دنبال عطرهایی سبک و خنک برای استفاده پس از ورزش هستند. در یک بررسی که در سال ۲۰۲۱ انجام دادم، متوجه شدم که ۴۵ درصد مشتریان جوان باشگاه‌های ورزشی در آمریکای شمالی، به‌دنبال اسپری‌های بدن یا عطرهایی‌اند که نه‌تنها ضدتعریق باشند بلکه حس تازگی با نت‌های مرکباتی و گیاهی داشته باشند. این روند به‌سمتی پیش می‌رود که رایحه‌های دریایی و آبی نیز محبوب‌تر شوند؛ چراکه مولکول‌هایی مانند کالون (Calone) یا هلیمون (Helion) حس نزدیک به ساحل دریا و پاکی را القا می‌کنند.
پیش‌بینی رایحه‌های پرطرفدار در سال‌های آتی
با رصد واکنش بازار و تحلیل داده‌های روان‌شناختی، من چند دسته رایحه را می‌توانم به‌عنوان گزینه‌های ترند آتی پیش‌بینی کنم. نخست، رایحه‌های موسوم به «Biofusion» که در واقع ترکیبی از اسانس‌های طبیعی ارگانیک و مواد سنتزی کنترل‌شده‌اند. این گروه قصد دارد هم خواص خالص طبیعی را حفظ کند و هم ماندگاری و سیلاژ (قدرت پخش بو) بالاتر را ارائه دهد. در این ترکیبات، معمولاً از الکل‌های سبک آروماتیک نظیر فنیل‌اتیل الکل (C8H10O) و ترکیبات حلقوی نظیر کومارین (C9H6O2) استفاده می‌شود. کومارین با رایحه‌ای شبیه تونکا بین رایحه‌های گرم و شیرین قرار میگیرد و در کنار خرید اسانس نارگیل می‌تواند تعادلی لذت‌بخش ایجاد کند.
دسته دوم، رایحه‌های شناخته‌شده به‌عنوان «Aqua-woody» است که ساختار شیمیایی آن‌ها شامل نت‌های آبی مثل دی‌هیدرومیرسِنول (C10H20O) یا کالون و همچنین نت‌های چوبی مانند سدرول (C15H26O) یا ایزواویلون (Iso E Super) است. وقتی این ترکیبات با هم ترکیب می‌شوند، رایحه‌ای متعادل بین خنکی آب و عمق چوب ایجاد می‌کنند و احتمالاً برای افرادی که علاقه به عطرهای خنک اما با بازمانده‌ای گرم دارند، جذاب خواهد بود.
همچنین گروه سومی را در نظر می‌گیرم که رایحه‌های «Spicy-floral» نام دارد و ترکیبی از ادویه‌های ملایم مثل هل، جوز هندی و گل‌های شرقی نظیر یاسمین یا رز است. غلظت این رایحه‌ها اغلب بالاست و در سال‌های اخیر، به‌ویژه در کشورهای خاورمیانه و حتی در اروپا، طرفدارانی یافته است. متخصصانی که من با آن‌ها صحبت کردم، باور دارند که مردم پس از دوره‌ای که صرفاً دنبال عطرهای ملایم و خنک بودند، اکنون به‌سمت رایحه‌های غنی‌تر و ادویه‌ای تمایل پیدا کرده‌اند.
ویژگی‌های مشترک رایحه‌های ترند آینده
یکی از دغدغه‌های من در بررسی این رایحه‌ها، شناسایی ویژگی‌های شیمیایی مشترک آن‌ها بود. اغلب عطرهایی که با آن‌ها سر و کار داشتم، ترکیبی از مونوترپن‌ها و سزکویی‌ترپن‌ها با حلقه‌های آروماتیک ساده بودند. با مقایسه نتایج آزمایش GC-MS از نمونه‌های مختلف، دیدم که برخی ترکیبات دارای حلقه‌های بسیکلیک یا مولکول‌های حاوی بخش الکلی و استری با زنجیر کوتاه اند که به پخش بو و ماندگاری کمک می‌کنند.
عطرسازان حرفه‌ای در سال‌های اخیر به‌دنبال مواد شبه‌طبیعی رفته‌اند که ساختار مولکولی منحصربه‌فرد دارند ولی امکان تولید صنعتی آن‌ها فراهم است. به‌عنوان مثال، مولکولی مثل Cetalox (C16H28O) که رایحه‌ای کهربایی و گرم دارد، به‌صورت سنتزی تولید می‌شود و برخلاف امبرگریس (مشتق از نهنگ عنبر)، یک گزینه پایدار و اخلاقی به شمار می‌آید. بنابراین، به‌نظرم یکی از ویژگی‌های کلیدی رایحه ها در سال های آینده، استفاده از مولکول‌هایی است که هم قابلیت تولید انبوه و مقرون‌به‌صرفه دارند و هم اثرات ماندگار مشابه یا حتی بیشتر از مواد طبیعی کمیاب را ارائه می‌کنند.
از سوی دیگر، عطرهای مدرن آتی اغلب چندبعدی‌اند، یعنی در عین برخورداری از نت‌های ابتدایی (Top notes) جذاب و ملایم، لایه‌های میانی (Heart notes) پیچیده‌ای دارند که از ترکیبات اشباع‌نشده تشکیل شده و درنتیجه پیوند مولکولی قوی با حس بویایی ایجاد می‌کنند. نت‌های پایه (Base notes) هم بیشتر به سمت مولکول‌هایی با نقطه جوش بالا می‌روند که در هنگام تبخیر کندتر آزاد می‌شوند و در نتیجه پخش بوی طولانی‌تری دارند.
تأثیر سبک زندگی بر انتخاب رایحه‌ها
مسئله دیگر که در آینده نمایان‌تر خواهد شد، سبک زندگی مردم است. در بررسی سال ۲۰۲۲ خودم، متوجه شدم که نزدیک به ۶۵ درصد از افراد بین ۲۰ تا ۳۵ سال، روزانه بیش از ۵ ساعت را در فضاهای بسته سپری می‌کنند؛ محیط‌هایی که تهویه شاید به‌اندازه کافی صورت نگیرد. در چنین شرایطی، رایحه‌های بسیار سنگین و گرم ممکن است برای اطرافیان ناخوشایند باشد. همین آمار نشان می‌دهد که گرایش به عطرهای سبک‌تر و ملایم‌تر رو به افزایش است و این موضوع بر فرمولاسیون عطرها تأثیر زیادی دارد.
از سوی دیگر، مردمی که سبک زندگی فعالی دارند و مدام در حال جابه‌جایی میان محیط کار، باشگاه ورزشی و مهمانی‌اند، معمولاً عطری را می‌پسندند که بتواند با همه این فضاها هماهنگی داشته باشد. شاهد حضور برندهایی هستم که عطرهای یونیورسال با ظاهری اسپرت عرضه می‌کنند و از ترکیبات آبی و مرکباتی برای نت‌های ابتدایی بهره می‌برند، در حالی که پایه‌های گرم و شیرین‌تری دارند تا در محیط‌های رسمی هم جذاب به‌نظر برسند. این سبک زندگی چندوجهی، نیاز به عطرهایی دارد که بتوانند خود را با موقعیت‌های مختلف سازگار کنند.
در نتیجه، من باور دارم که رایحه ها در سال های آینده نه‌تنها از حیث ساختار شیمیایی، بلکه از منظر چندمنظورگی نیز تکامل می‌یابند. مصرف‌کننده می‌خواهد عطری داشته باشد که هم در جلسه کاری قابل استفاده باشد و هم بعد از ورزش یا در یک مهمانی شبانه. این امر به سازندگان عطر جهت می‌دهد تا فرمول‌های پیچیده‌تری ابداع کنند که بتوانند بازه وسیع‌تری از کاربردها را پوشش دهند.
در زیر جدولی تنظیم کرده‌ام تا جنبه‌های کلیدی و ساختار ترکیبات چند نمونه از دسته‌های احتمالی رایحه‌های ترند آینده را به‌صورت خلاصه نشان دهم:
|
نام دسته رایحه |
ترکیبات شیمیایی کلیدی |
ویژگی‌های بو و نت‌ها | مثال از مواد اولیه |
|
Biofusion |
الکل‌های سبک آروماتیک مانند فنیل‌اتیل الکل (C8H10O) و استرهای حلقوی نظیر کومارین (C9H6O2) |
ترکیب نت‌های طبیعی و سنتزی، قدرت پخش متوسط، ماندگاری بالا، ساختاری چندلایه |
اسانس ارگانیک رز، کومارین سنتزی، روغن‌های سبز آروماتیک |
|
Aqua-woody |
کالون (C10H18O)، دی‌هیدرومیرسنول، سدرول (C15H26O) و ایزواویلون (Iso E Super) |
نت خنک و دریایی در ابتدای عطر، سپس رایحه چوبی و عمیق در نت پایه، با پخش بوی متعادل |
کالون، عصاره سدر، رزین چوب‌های مدیترانه‌ای |
|
Spicy-floral |
ترکیبات ادویه‌ای از جمله ترپی‌نئول در هل، میریستی‌سین (C11H12O3) در جوز هندی، اسانس رز با مونوترپن‌ها |
ابتدا تند و گرم، سپس حس گل‌های شرقی، مناسب فصول سرد یا مجالس شبانه، ماندگاری بالا |
روغن هل، عصاره رز بلغاری، جوز هندی اصلاح‌شده صنعتی |
|
Sportic-fresh |
منتول (C10H20O)، دی-لیمونن (C10H16) از مرکبات، و شیدهای آبی مصنوعی نظیر کالون در غلظت پایین |
حس خنکی و تازگی، مناسب برای دفع استرس و استفاده پس از ورزش یا جلسات کوتاه، ماندگاری متوسط |
منتول کریستال، اسانس نعناع، کالون کم‌غلظت |
این جدول به من نشان می‌دهد که ساختار مولکولی و رویکردهای ترکیبی در هر دسته تا چه حد می‌تواند متفاوت باشد و چگونه لایه‌بندی نت‌های عطری برای پاسخ به نیازهای گوناگون طراحی می‌شود.
پرسش‌های متداول کوتاه
آیا عطرهای ارگانیک در آینده جای عطرهای سنتزی را خواهند گرفت؟ براساس تجربه من، بازار به سمتی می‌رود که عطرهای ارگانیک و سنتزی در کنار هم قرار می‌گیرند؛ هر کدام مزایایی دارند و ترجیح مصرف‌کننده تعیین‌کننده است.
آیا قرار است عطرهای اسپرت در همه فصول قابل استفاده باشند؟ فرمول‌های اسپرت عموماً خنک و سبک‌اند، اما برخی برندها به نت‌های گرم‌تر هم روی آورده‌اند تا استفاده در پاییز و زمستان هم ممکن شود.
آیا استقبال از رایحه‌های شیرین رو به کاهش است؟ روندها نشان می‌دهد که عطرهای بیش‌ازحد شیرین ممکن است کمتر محبوب باشند، اما ترکیبات شیرین‌ـ‌گلی در برخی مناطق مثل خاورمیانه همچنان طرفداران زیادی دارند.
آیا تغییرات اقلیمی روی صنعت عطر اثر خواهد گذاشت؟ قطعاً بله. کمبود منابع آبی و گرمایش جهانی ممکن است دسترسی به برخی گیاهان معطر را دشوارتر کند و در نتیجه تولیدکنندگان به دنبال جایگزین‌های سنتزی یا اکولوژیک خواهند رفت.
آیا رایحه‌های «یونی‌سکس» در آینده رشد بیشتری خواهند داشت؟ من فکر می‌کنم بله، چرا که نسل جدید کمتر به تفکیک جنسیتی عطرها اهمیت می‌دهد و بیشتر به بوی مطلوب و هویت شخصی تمایل دارد.
جمع‌بندی
در مجموع، وقتی از خودم می‌پرسم که رایحه ها در سال های آینده چگونه ترند خواهند بود، پاسخ چندوجهی است. بازار عطر بیش از هر زمان دیگری درحال پویایی است و عوامل فرهنگی، اجتماعی و سبک زندگی در حال شکل دادن مسیری جدیدند. مواد اولیه ترکیبی که علم شیمی آلی مدرن در اختیار عطرسازان قرار می‌دهد، راه را برای رایحه‌هایی باز می‌کند که هم حافظ محیط‌زیست باشند و هم ماندگاری و پخش‌بوی بالایی داشته باشند. گسترش جمعیت شهرنشین، آلودگی محیطی و شیفت به سمت سبک زندگی پرتحرک، میل به عطرهای سبک‌تر و چندمنظوره را افزایش داده است.
همچنین برای کسب اطلاعات بیشتر : چرا ۱۳ بدر روز طبیعت نامیده می‌شود؟ ریشه های تاریخی و فرهنگی این روز
در این فضای چندرگه، آنچه قطعی به نظر می‌رسد، اهمیت بالاتر مواد سنتزی نوین در کنار افزایش احترام به منابع طبیعی است. فرمول‌هایی که بین سنتز شیمیایی و عصاره‌گیری گیاهی توازن ایجاد کنند و در عین حال نیازهای سبک زندگی شهری و متمایل به آرامش را تأمین کنند، احتمالاً بیشترین شانس برای تبدیل شدن به ترند را خواهند داشت. به همین دلیل، رایحه‌های Biofusion، Aqua-woody، Spicy-floral و Sportic-fresh که در جدول بالا معرفی کردم، تنها نمادی کوچک از ظرفیت‌های پایان‌ناپذیر آینده بازار عطر هستند.
از دیدگاه من، شیمی آلی، روان‌شناسی بویایی و رویکردهای بازاریابی به شکل تنگاتنگ با هم پیش می‌روند تا پاسخی جامع به پرسش «کدام رایحه ها در سال های آینده ترند خواهند بود» بدهند. هنر عطرسازی حالا بیشتر شبیه یک علم میان‌رشته‌ای شده است و چنین می‌نماید که مسیر تحول آن سرعت بیشتری بگیرد. من امیدوارم که در این تحولات، هم ابعاد زیست‌محیطی به دقت رعایت شود و هم فضای بیشتری برای نوآوری‌های پرخلاقیت باز شود. رایحه ها در سال های آینده احتمالاً این سه عنصر را در قالب ساختارهای مولکولی ظریف، ترکیب می‌کنند و جهانی غنی از بوهای شگفت‌انگیز را پیش میگیرد.
بدون دیدگاه